دیابت چیست؛ علائم اولیه و راههای کنترل بیماری

امروزه تنها تصور بسیاری از افراد با شنیدن نام دیابت قندخون بالا می‌باشد. دیابت چیست؟ در واقع دیابت یک بیماری مزمن (طولانی مدت) است که بر نحوه تبدیل غذا به انرژی توسط بدن تأثیر می‌گذارد.

دیابت چیست؟

بیشتر غذایی که به بدن می‌رسد، به قند (که گلوکز نیز نامیده می شود) تجزیه و در جریان خون آزاد می‌شود. وقتی قندخون بالا می‌رود، بدن به پانکراس سیگنال می‌دهد که انسولین ترشح کند. انسولین مانند کلیدی عمل می‌کند که قندخون را برای استفاده به عنوان انرژی، وارد سلولهای بدن می‌کند.

در بدن دو هورمون به نام انسولین و گلوکاگون وظیفه تنظیم میزان سطح قندخون را بر عهده دارند. این دو هورمون که از غدد درون ریز پانکراس و لوزالمعده ترشح می‌شوند با سازوکارهای مختلف به تعادل میزان قندخون می‌پردازند. نقش اصلی انسولین پایین آوردن سطح قند خون و نقش گلوکاگون بالا بردن سطح قندخون می‌باشد. در دیابت توانایی و سرعت بدن در استفاده کامل از گلوکز کاهش یافته و به همین دلیل میزان گلوکز خون افرایش می‌یابد، به این حالت هیپرگلیسمی نیز گفته می‌شود.

اگر فرد در طولانی مدت دچار هیپرگلیسمی باشد و اقدام به پیشگیری آن ننماید، قندخون بالا منجر به آسیب رساندن به اندام‌های مختلف از جمله، اعصاب، کلیه، چشم و تخریب برخی از رگ‌های کوچک می‌شود. عدم غربالگردی و پیشگیری هیپرگلیسمی موجب افزایش احتمال بروز بیماری‌های قلبی عروقی شده و با شدت ابتلا به آن رابطه مستقیمی دارد. بیماری دیابت بسته به علائم و شرایطی که بیمار از خود نشان می‌دهد، دارای انواع مختلفی می‌باشد.

گلوکز در مقابل دکستروز

دکستروز نیز یک قند است. به گفته Healthline، دکستروز از نظر شیمیایی با گلوکز یکسان بوده و تنها تفاوت آن‌ها در این است که گلوکز شامل هر دو فرم L و D بوده درحالی ‌که دکستروز فقط شامل فرم D گلوکز می‌باشد.

دکستروز اغلب به عنوان یک شیرین کننده در محصولات پخت و در غذاهای فرآوری شده استفاده می‌شود. دکستروز همچنین دارای اهداف دارویی است و در محلول هایی حل می‌شود که به صورت داخل وریدی برای افزایش سطح قند خون فرد تجویز می‌گردد.

قند خون طبیعی برای اکثر افراد مابین 80 تا 99 میلی گرم در دسی لیتر قبل از غذا و 80 تا 140 میلی گرم در دسی لیتر بعد از غذا می‌باشد. انجمن دیابت آمریکا می گوید که اکثر بزرگسالان غیرباردار مبتلا به دیابت باید 80 تا 130 میلی گرم در دسی لیتر قبل از غذا و کمتر از 180 میلی گرم در دسی لیتر در 1 تا 2 ساعت پس از شروع غذا مصرف کنند.

این تغییرات در سطح قند خون، چه قبل و چه بعد از غذا، منعکس کننده روشی است که بدن گلوکز را جذب و ذخیره می‌کند. سطح گلوکز معمولاً در صبح، قبل از اولین وعده غذایی در روز به کمترین میزان خود می-رسد و بعد از غذا برای یک یا دو ساعت چند میلی مول افزایش می‌یابد.

سطح بالا به طور مداوم هیپرگلیسمی و سطوح پایین به عنوان هیپوگلیسمی نامیده می شود. به طور کلی دیابت زمانی رخ می‌دهد که بدن فاقد انسولین باشد یا انسولین در بدن به طور موثر کار نکند. این اختلال می تواند به دلایل زیادی از جمله چاقی، رژیم غذایی و سابقه خانوادگی مرتبط باشد.

سلولها ممکن است نسبت به انسولین تحمل داشته باشند، که این امر باعث می‌شود پانکراس انسولین بیشتری تولید و آزاد کند تا سطح قند خون را به میزان لازم کاهش دهد. در نهایت، بدن نمی تواند به اندازه کافی انسولین تولید کند تا با قند وارد شده به بدن، هماهنگی داشته باشد. در شرایطی که هیپوگلیسمی نامیده می شود، بدن قادر به تولید قند کافی نیست. افراد مبتلا به این اختلال زمانی که قند خون به 70 میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر می رسد نیاز به درمان دارند.

بیشتر بخوانید: می توانید در این مطلب با انواع سرنگ انسولین آشنا شوید.

علائم هیپوگلیسمی می تواند به شرح زیر باشد:

• احساس سوزن سوزن شدن در اطراف دهان لرزش
• تعریق
• ریتم قلب نامنظم
• خستگی
• پوست رنگ پریده
• گریه کردن غیر ارادی هنگام خواب
• اضطراب
• گرسنگی
• تحریک پذیری

اگرچه عواملی مانند وزن بدن، فعالیت، استرس و ژنتیک نیز در حفظ قند خون نقش دارند، اما پیروی از یک رژیم غذایی سالم برای کنترل قند خون بسیار مهم است، استفاده از مواد زیر بسیار تاثیرگذار می باشد:

مغزی جات، غذاهای دریایی، سبزیجات، کدو و تخمه کدو، میوه بامیه، تخم کتان، بروکلی و جوانه بروکلی، لوبیا و عدس، کیمچی و کلم ترش، دانه های چیا، کیل، توت‌ها، آووکادو، جو دوسر، سبوس، مرکبات، کفیر و ماست، تخم مرغ، سیب.

سطح دیابت و احتمال ابتلا به آن با میزان سطح انسولین و گلوکز خون رابطه مستقیمی دارد. ابتلا به هرکدام از انواع دیابت می‌تواند منجر به ایجاد قند اضافی در خون شود. قند بیش از حد در خون می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی شود. شرایط بالقوه برگشت پذیر دیابت شامل پیش دیابت و دیابت بارداری است.

انواع مختلف دیابت

انواع مختلف دیابت به سه نوع تقسیم بندی می‌شود:

• دیابت نوع یک
• دیابت نوع دو
• دیابت بارداری

دیابت نوع یک

دیابت نوع یک که دیابت وابسته به انسولین نیز نامیده می‌شود یک نوع بیماری ناشی از خود ایمنی می‌باشد. در این نوع دیابت، سلول‌های لنفوسیت در دستگاه ایمنی به سلول‌های بتا در پانکراس حمله کرده و موجب تخریب این سلول‌ها می‌شوند. تخریب سلول‌های بتا خود موجب پدیدار شدن مارکرهایی در خون است که دارای آنتی بادی‌هایی علیه انسولین می‌باشند.

در این صورت تولید انسولین کاهش یافته و میزان کم انسولین موجود در خون، فاقد توانایی تنظیم سطح گلوکز خون می‌باشد. در صورت از بین رفتن 80 تا 90 درصد از سلول‌های بتا هایپرگلیسمی رخ داده و در این صورت دیابت فرد تشخیص داده می‌شود. در این مرحله برای کنترل هایپرگلیسمی، متابولیسم پروتئین، متابولیسم چربی و جلوگیری از بروز کتوزیس، فرد نیازمند به تزریق انسولین است.

احتمال بروز دیابت وابسته به انسولین در افراد مبتلا به بیماری‌های خود ایمنی مانند بیماری آدیسون، بیماری گریوز و تیروئیدیت هاشیموتو افزایش می‌یابد. این نوع دیابت بیشتر در نوجوانان و کودکان مبتلا به بیماری خود ایمنی دیده شده است.

دیابت ایدیوپاتیک

یکی از زیر مجموعه‌های دیابت نوع یک بوده که هنوز علت بروز آن مشخص نمی‌باشد. این نوع بیماری ارثی است و میزان انسولین در آن ممکن است پایدار و یا گذرا باشد.

دیابت نوع دو

به عنوان دیابت غیر وابسته به انسولین نیز شناخته می‌شود. در دیابت نوع دو بدن دچار یک نوع مقاومت نسبت به عملکرد صحیح انسولین می‌شود که در آن کاهش جذب و ترشح انسولین موجب بالا رفتن سطح گلوکز خون می‌گردد. تقریبا نزدیک به 95 درصد از افراد دارای دیابت، مبتلا به دیابت نوع دو هستند.

در دیابت نوع دو ممکن است سطح انسولین موجود در خون بسیار بالا باشد ولی به علت نقص نسبی انسولین، گیرنده های یاخته‌ای نسبت به انسولین مقاوم هستند. این مقاومت مانع از ورود انسولین به سلول‌ها و عملکرد صحیح آن‌ها می‌شود. در صورت پیشرفت دیابت نوع دو، کمبود انسولین خون مشاهده خواهد شد. احتمال ابتلا به دیابت نوع دو یا همان دیابت غیر وابسته به انسولین در مردان و زنان یکسان بوده و در افراد چاق بیشتر دیده می‌شود.

مدت زمان نهفته ماندن علائم دیابت نوع دو به علت افزایش پله ای سطح کم قندخون، بسیار بالا بوده و به همین دلیل قدرت تشخیص پزشک بسیار کم می‌شود. در صورت بروز استرس یا یک بیماری عفونی کتواسیدوز ممکن است رخ دهد. بیماران مبتلا به دیابت غیر وابسته به انسولین همواره مستعد عوارض میکروواسکولار و ماکروواسکولار هستند. مقاومت نسبت به انسولین به ندرت به حالت طبیعی خود باز می‌گردد، با این حال این میزان با درمان دارویی و کاهش وزن کم می‌شود. ریسک بروز دیابت نوع دو در افراد دارای اختلال چربی خون، فشار خون بالا، افراد کم تحرک و دارای اضافه وزن بالا می‌باشد.

 

دیابت بارداری

در این نوع دیابت، بارداری موجب بالا رفتن مقاومت بدن نسبت به انسولین تولید شده می‌شود و در نتیجه سطح گلوکز خون بالا می‌رود. در بیشتر مواقع دیابت بارداری پس از زایمان کم‌تر شده با این جحل بسیاری از پزشکان فعالیت بدنی و رژیم غذایی را برای بانوان تجویز می‌نمایند.

عوارض دیابت بارداری برای کودک

اکثر زنانی که دیابت بارداری دارند، نوزادان سالمی به دنیا می‌آورند. با این حال، سطوح قندخون درمان نشده یا کنترل نشده می‌تواند برای فرد و کودک مشکلاتی را ایجاد کند. عوارض مختلفی در کودک می‌تواند در نتیجه دیابت بارداری رخ دهد، از جمله:

• رشد بیش از حد

گلوکز اضافی می‌تواند از جفت عبور کند، که در این صورت پانکراس کودک را تحریک می‌کند تا انسولین اضافی بسازد. این امر می‌تواند باعث بزرگ شدن بیش از حد کودک (ماکروزومی) شود. نوزادان بسیار بزرگ به احتمال زیاد نیاز به زایمان سزارین دارند.

• قندخون پایین

گاهی اوقات نوزادان مادران مبتلا به دیابت بارداری در مدت کوتاهی پس از تولد دچار قندخون پایین (هیپوگلیسمی) می‌شوند زیرا میزان تولید انسولین خون آن‌ها بسیار زیاد است، تغذیه سریع و تزریق محلول گلوکز داخل وریدی به موقع، می‌تواند میزان قندخون کودک را به سطح نرمال برگرداند.

• دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی

نوزادان مادرانی که مبتلا به دیابت بارداری هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به چاقی و دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی هستند.

• مرگ

دیابت بارداری که مورد درمان واقع نشده، موجب مرگ نوزاد، قبل از تولد و یا بلافاصله پس از تولد شود. عوارضی در مادر نیز می‌تواند در نتیجه دیابت بارداری رخ دهد، از جمله: پره اکلامپسی، این بیماری با فشار خون بالا، پروتئین اضافی در ادرار و تورم در پاها مشخص می‌شود. بیماری پره اکلامپسی می‌تواند تبدیل به عارضه جدی با افزایش خطر مرگ برای کودک و مادر گردد.

عوارض احتمالی دیابت بارداری برای مادر

• بیماری قلب و عروقی

دیابت به طور چشمگیری خطر ابتلا به مشکلات مختلف قلبی عروقی از جمله بیماری عروق کرونر همراه با درد قفسه سینه (آنژین)، حمله قلبی، سکته مغزی و تنگ شدن شریان ها (آترواسکلروز) را افزایش می‌دهد، اگر دیابت دارید، احتمال ابتلا به بیماری قلبی یا سکته در شما بیشتر است.

• آسیب عصبی (نوروپاتی)

قند اضافی می‌تواند به دیواره رگ‌های خونی ریز (مویرگ ها) که اعصاب را تغذیه می‌کنند، به خصوص در پاها آسیب برساند. این امر می‌تواند باعث گزگز، بی حسی، سوزش یا درد شود که معمولاً از نوک انگشتان پا یا انگشتان دست شروع می‌شود و به تدریج به سمت بالا گسترش می‌یابد. در صورت عدم درمان، ممکن است تمام حس خود را در اندام-های آسیب دیده از دست بدهید. آسیب به اعصاب مربوط به هضم می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی مانند حالت تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست شود. دیابت در آقایان ، منجر به بروز اختلالات نعوظی می شود.

• آسیب کلیه (نفروپاتی)

کلیه‌ها حاوی میلیون‌ها خوشه رگ‌های خونی ریز (گلومرول‌ها) هستند که ضایعات خون را فیلتر می‌کنند. دیابت به سیستم فیلتراسیون کلیوی ظریف آسیب می رساند. آسیب شدید می‌تواند منجر به نارسایی کلیه یا بیماری غیرقابل برگشت کلیه شود که ممکن است به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز داشته باشد. می توانید در این مطلب با سلامت کلیه و اختلالات آن آشنا شوید.

• آسیب چشمی (رتینوپاتی)

بیماری دیابت؛ به رگ‌های خونی موجود در شبکیه چشم آسیب می رساند (رتینوپاتی دیابتی) که این آسیب منجر به کوری می‌گردد. همچنین بیماری دیابت، درصد ریسک خطر انواع بیماری های جدی بینایی مانند آب مروارید و گلوکوم را بیشتر می کند.

• آسیب عصبی در پا

آسیب عصبی یا جریان خون ضعیف در پاها، خطر عوارض مختلف پا را افزایش می‌دهد. در صورت درمان نشدن، زخم و تاول‌های پوستی می‌توانند منجر به ایجاد عفونت‌های جدی شوند،که به راحتی درمان پذیر نیستند. این عفونت‌ها ممکن است در نهایت نیاز به قطع پا، انگشت پا یا کل پا را داشته باشند.

• شرایط پوستی

دیابت ممکن است فرد را بیشتر مستعد مشکلات پوستی، از جمله عفونت‌های باکتریایی و قارچی کند.

• اختلال شنوایی

مشکلات شنوایی در افراد مبتلا به دیابت شایع تر است.

• بیماری آلزایمر

دیابت نوع دوم موجب افزایش خطر ابتلا به بیماریهای زوال عقلی مانند آلزایمر می شود. هرچه کنترل بیماری و میزان قند خون کمتر باشد، خطر ابتلا به این بیماری بیشتر است.

• افسردگی

علایم بیماری افسردگی در افراد دیابتی هر دو نوع، بسیار شایع است. ابتلا به افسردگی می‌تواند بر کنترل و درمان بیماری دیابت اثرگذار باشد. به همین دلیل بسیاری از پزشکان انجام آزمایش مربوط به قند خون را در مراحل انجام معاینات اولیه تجویز می‌نمایند. می توانید برای مطالعه بیشتر در این زمینه به مطلبی با عنوان اختلال افسردگی چیست مراجعه کنید.

دیابت بارداری که مورد درمان واقع نشده، موجب مرگ نوزاد، قبل از تولد و یا بلافاصله پس از تولد شود. عوارضی در مادر نیز می‌تواند در نتیجه دیابت بارداری رخ دهد، از جمله: پره اکلامپسی، این بیماری با فشار خون بالا، پروتئین اضافی در ادرار و تورم در پاها مشخص می‌شود. بیماری پره اکلامپسی می‌تواند تبدیل به عارضه جدی با افزایش خطر مرگ برای کودک و مادر گردد.

دیابت بارداری مجدد

هنگامی که در یک بارداری به دیابت بارداری مبتلا شد‌ اید، احتمال ابتلای شما به آن در بارداری بعدی بیشتر است. همچنین با بالا رفتن سن، درصد ابتلا به دیابت بخصوص دیابت نوع 2 بیشتر می گردد. در دوران بارداری، افراد می‌توانند اقدامات لازم را برای مدیریت این بیماری انجام دهند. این اقدامات شامل:

• فعال ماندن
• نظارت بر رشد و نمو جنین
• تنظیم رژیم غذایی خود
• نظارت بر سطح قندخون

با توجه به مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، بین 2 تا 10 درصد از حاملگی‌ها سالانه منجر به دیابت بارداری می‌شود. افرادی که در دوران بارداری اضافه وزن دارند، در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. دیابت تک ژنی و دیابت مرتبط با فیبروز کیستیک از انواع کمتر شایع دیابت می باشند.

به طور کلی اگر دیابت دارید، بدن شما یا انسولین کافی تولید نمی‌کند یا نمی تواند آنطور که باید از انسولین تولید شده استفاده کند. وقتی انسولین کافی وجود نداشته باشد یا سلول‌ها به انسولین پاسخ ندهند، قندخون بیش از حد در جریان خون شما باقی می‌ماند.

با گذشت زمان، این می تواند باعث مشکلات سلامتی جدی مانند بیماری قلبی، از دست دادن بینایی و بیماری کلیوی شود. هنوز درمانی برای دیابت وجود ندارد، اما کاهش وزن، خوردن غذای سالم و فعال بودن می تواند کمک کننده باشد. مصرف دارو در صورت نیاز، دریافت آموزش، مدیریت دیابت، و تست قندخون نیز می تواند تاثیر دیابت را بر زندگی شما کاهش دهد. مشکلات قندخون امروزه به علت شرایط پر استرس و نوع تغذیه رخ می‌دهد، که تقریبا 150 میلیون نفر در دنیا دچار مشکلات قندخون هستند.

نشانه های دیابت

1. هوس خوردن شیرینی جات که ولع خوردن آن، با میل نمودن غذای شیرین بر طرف نشود.
2. پر ادراری یا تکرر ادرار
3. پر نوشی یا احساس تشنگی زیاد
4. کاهش وزن با وجود اشتهای زیاد
5. تاری دید
6. خستگی
7. عدم تمرکز کافی
8. احتیاج به کافئین در طول روز
9. کاهش وزن دشوار
10. احساس ضعف و عصبی بودن در طول روز

به طور کلی اگر میزان قندخون پایین تر از 100 باشد، فرد سالم است و اگر میزان قندخون مابین 100 تا 126 باشد فرد دچار پیش دیابت و یا دیابت است اگر این میزان بالای 130 باشد فرد مبتلا به دیابت نوع یک وابسته به انسولین بوده و نیاز است که سریعا تحت درمان قرار بگیرد. اختلال ژنتیکی عملکرد انسولین، بیماری‌های پانکراس برون‌ریز و اختلالات غدد درون‌ریز از دیگر عوامل تاثیر گذار در بروز دیابت هستند.

افراد مبتلا به دیابت ممکن است دچار کتواسیدوز دیابتی، هیپوگلیسمی و سندرم هایپر اسمولار هیپرگلیسیمیک شوند که این بیماری‌ها از عوارض حاد دیابت به شمار می‌آیند. از عوارض مزمن دیابت می‌توان به بیماری لثه، بیماری عروق محیطی، سکته مغزی و بیماری عروق کرونر اشاره نمود. بسیاری از پزشکان به افراد مبتلا به دیابت، سنجش روزانه سطح قندخون را توصیه می‌نمایند. این امر که معمولا توسط دستگاه قندخون صورت می‌گیرد برای کنترل و پیشگیری از بالا رفتن سطح قندخون بسیار موثر می‌باشد.

دستگاه تست قند خون

دستگاه قندخون، دستگاهی بسیار کوچک بوده که توسط روشی تهاجمی اقدام به بررسی میزان سطح قندخون فرد می‌نماید. این دستگاه دارای دقت و سرعت عمل بسیار بالایی بوده به طوریکه زمان مورد نیاز برای سنجش قندخون در این دستگاه بین 5 تا 10 ثانیه می‌باشد. انواع مختلفی از دستگاه قندخون وجود دارد که همگی عملکرد یکسانی دارند. می توانید در این مطلب با بهترین دستگاه قند خون آشنا شوید.
برای پیگیری و کنترل میزان قندخون رژیم غذایی که شامل سبزیجات، بروکلی، تخم کتان، کدو و تخم کدو، مغزیجات، ماهی، کیمچی، غذاهای دریایی، توت، کیل، آووکادو، مرکبات، ماست، تخم مرغ، کفیر و سیب باشد، بسیار موثر است. جهت کسب اطلاعات بیشتر از انواع دستگاه قندخون، با مشاوران ما در سایت آبی سلامت تماس حاصل نمایید.